الگوی محیط شناسی ژئوپلیتیکی کشورهای پیرامون جمهوری اسلامی ایران

نوع مقاله : پژوهشی

نویسنده

دبیر گروه ژئوپلیتیک

چکیده

محیط پیرامونی هر کشور عمدتاً شامل مکان ها و فضاهای جغرافیایی است که اهداف، فرصت‌ها و تهدید‌ات هر کشور در آن چارچوب تعریف می‌شود و بر هر عمل راهبردی و سیاسی کشور احاطه دارد. به همین جهت برای واحدهای سیاسی، شناخت دقیق محیط ژئوپلیتیکی پیرامون خود موضوعی تعیین کننده می باشد. مکان ها و فضاهای جغرافیایی، بسته به موقعیت، مشخصات و عناصر ساختاری و کارکردی خود دارای ارزش های متفاوتی هستند که از ثبات برخوردار نمی باشند و در بستر زمان دچار تحول و تغییر می گردند. مصداق این امر، حوزه های ژئوپلیتیکی محیط پیرامونی ج.ا.ا است که از سیالیت ارزشی برخوردار است؛ به طوری که برخی از این مناطق در گذشته جزو مناطق کم ارزش ژئوپلیتیکی محسوب می شده، ولی امروزه از ارزش ژئوپلیتیکی بالایی برخوردار شده است و یا بالعکس. در واقع شناخت ابعاد و متغیرهای ژئوپلیتیکی کشورهای پیرامون ج.ا.ایران هدف اصلی این نگارنده از تدوین این مقاله است. در این اثر، از روش توصیفی- تحلیلی استفاده شده و نگارنده تلاش نموده که با انجام مطالعات کتابخانه ای و نظری، شناخت مولفه های ژئوپلیتیکی کشورهای همسایه ایران، ارائه پرسشنامه و انجام آزمون بر روی داده های پرسشنامه، یافته های تحقیق را استخراج و نتایج تحقیق را در قالب یک الگوی کارآمد برای شناخت محیط های پیرامونی کشور ارائه نماید.

کلیدواژه‌ها

موضوعات


  •  فهرست منابع و مآخذ

    الف. منابع فارسی

    • آدمی، علی (1389)، راهبرد نگاه به شرق در سیاست خارجی ج.ا.ایران، تهران، مطالعات سیاسی.
    • احمدی­پور، زهرا و دیگران (1393)، عوامل منازعه و همکاری در منطقۀ ژئوپلیتیکی خزر (ظرفیت­های همگرایی و واگرایی)، فصلنامه، مطالعات اوراسیای مرکزی، دوره 7، بهار و تابستان، صص 65-41.
    • اخباری، محمد (1389)، بررسی الگوی مشارکت اسلامی امنیت منطقه‌ای در خلیج‌فارس، تهران، فصلنامه مطالعات دفاعی استراتژیک، دانشگاه عالی دفاع ملی، سال دوم، شماره 5، صص 54-23.
    • اخباری، محمد و نامی، محمدحسن (1388)، جغرافیای مرز با ﺗﺄکید بر مرزهای ایران، تهران، سازمان جغرافیایی نیروهای مسلح.
    • اطاعت، جواد (1387)، ایران و خطوط انتقال انرژی حوزه خزر، مطالعات اوراسیای مرکزی، سال 2، شماره 3، صص 30-13.
    • آهنچی، محمد (1378)، مدیریت استراتژیک در ارتباط با محیط، تهران، مرکز آموزش مدیریت دولتی.
    • سیاری، حبیب­الله و بیک‌بیلندی، علی‌اصغر (1397)، تأثیرات ژئوپلیتیک منطقه دریای خزر بر راهبردهای ج.ا.ا، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی.
    • پورمهرانی، مهران (1389)، چالش­های ژئوپلیتیکی ایران در مرزهای پیرامونی، تهران، نوآور.
    • پورصادق، ناصر و کشتکار، مهران (1395)، محیط‌شناسی در مدیریت استراتژیک، تهران، آذرین مهر.
    • تاج‌فر، رضا (1385)، جغرافیای نظامی هم‌جوار، تهران، دافوس آجا.
    • تقوی اصل، سید عطا (1387)، ژئوپلیتیک جدید ایران از قزاقستان تا گرجستان، تهران، وزارت خارجه.
    • ثقفی عامری، ناصر (1389)، ایران و تحولات ژئوپلیتیک نفت و گاز، تهران، مرکز تحقیقات استراتژیک.
    • جوزانی، محمدحسین (1393)، جغرافیای ایران، مشهد، آستان قدس رضوی.
    • حاجیانی، ابراهیم (1388)، چارچوب روش‌شناختی برای پژوهش‌های محیط‌شناسی، فصلنامه مطالعات ‌راهبردی، تابستان، شماره 88، صص 60-38.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا (1396)، اصول و مفاهیم ژئوپلیتیک، ویراست جدید، ‌مشهد، پاپلی.
    • حافظ‌نیا، محمدرضا و همکاران (1386)، الگوی نظری طراحی راهبرد دفاعی مبتنی بر عوامل ژئوپلیتیکی، تهران، فصلنامه ژئوپلیتیک، دوره 3، شماره 8، صص 48-23.
    • حسین­پور پویان، رضا (1392)، تبیین مؤلفه‌های جغرافیایی و ژئوپلیتیکی روابط در مناطق ژئوپلیتیکی، فصلنامه ژئوپلیتیک، سال 9، شماره 2، صص 81-57.
    • خلیلی شورینی، سیاوش (1391)، روش­های پژوهش آمیخته (با تأکید بر بومی‌سازی)، تهران، یادواره.
    • درایسدل، آلاسدایر و بلیک، جرالد.اچ (1390)، جغرافیای سیاسی خاورمیانه و شمال آفریقا، ترجمه: دره میرحیدر، چ چهارم، تهران، دفتر مطالعات سیاسی و بین‌المللی.
    • دوستیاری، محمد و نوربخش، مصطفی (1385)، بررسی عوامل محیطی در فرایند تدوین استراتژی برای موضوعات مدیریت دولتی، فصلنامه‌ مطالعات دفاعی استراتژیک، سال 7، شماره‌ 25 و 26، تهران، دانشگاه عالی دفاع ملی، صص 75-51.
    • ستوده ویشگایی، سید مهدی (1385)، تأثیر ژئوپلیتیک انرژی دریای کاسپین بر حوزه خلیج‌فارس، پایان‌نامه کارشناسی ارشد، دانشگاه آزاد اسلامی واحد رشت.
    • شجاع، مرتضی و همکاران (1392)، سیاست روسیه در دریای خزر در دوره اوراسیاگرایان، تهران، مرکز تحقیقات راهبردی دفاعی.
    • شیرودی، مرتضی (1390)، مسائل منطقه‌ای ایران، ج 1، چ 2، تهران، تحسین.
    • عزتی، عزت‌الله (1390)، ژئوپلیتیک، چ 9 ، تهران، سمت.
    • کالینز، جان.ام (1383)، استراتژی بزرگ، ترجمه کورش بایندر، تهران، وزارت امور خارجه.
    • کولایی، الهه و نوری، علیرضا (1389)، عمل­گرایی پوتین و تغییر در رویکرد سیاست خارجی روسیه، فصلنامه سیاست، شماره 2، صص 69-45.
    • کمپ، جفری و رابرت هارکاوی (1383)، جغرافیای استراتژیک خاورمیانه، تهران، مرکز مطالعات راهبردی.
    • مبینی دهکردی، علی و حیدری، حامد (1393)، مبانی دانش محیط‌شناسی راهبردی، تهران، صفار.
    • مجتهد‌زاده، پیروز (1380)، امنیت و مسائل سرزمینی در خلیج‌فارس، تهران، وزارت امور خارجه.
    • محمدحسینی، مسعود (1391)، مرزهای ایران، تهران، دانشگاه امام حسین (ع).
    • مورو دفارژ، فیلیپ (۱۳۹۲)، فرهنگ ژئوپلیتیک، ترجمه سید حامد رضیئی، تهران، فرهنگ معاصر.
    • مهرداد، محسنین (1389)، افق‏­های همکاری ایران و روسیه در آسیای مرکزی و قفقاز، فصلنامه مطالعات آسیای مرکزی‏ و قفقاز، صص 63-27.
    • میرحیدر، دُره و دیگران (1392)، مبانی جغرافیای سیاسی، ویرایش با تجدیدنظر اساسی، تهران، سمت.
    • میررضوی، فیروزه و احمدی لفورکی، بهزاد (1384)، راهنمای منطقه و کشورهای حوزه‌ خلیج‌فارس، تهران، ابرار معاصر.
    • نامی، محمدحسن و محمدپور، علی (1389)، ج‍غ‍راف‍ی‍ای ‌س‍ی‍اس‍ی‌ آب‌های‌ مرزی‌ ایران‌ (رودخ‍انه‌ه‍ا)، ت‍هران، زی‍ت‍ون‌ س‍ب‍ز.
    • نورائی، منوچهر و شفائی، سعید (1385)، امنیت خلیج‌فارس، گذشته، حال، آینده، تهران، دانشگاه آزاد.
    • ودیعی، کاظم (1389)، حقوق و سیاست: دریای خزر، مصالح و منافع ایران، نشریه حافظ، شماره 69.

     

    ب. منابع انگلیسی

    • Aladin, N. (2011), Biodiversity of the Caspian Sea, CEP.
    • Aubrey, D.G.(2012),Conservation of biological diversity of the Caspian Sea and its coastal zone.
    • Babali, Tuncay (2009), Prospects of Export Routes for Kashagan Oil, Energy Policy,Vol. 37, Issue.4.
    • Baev, Pavel.k , (2012), From European to Eurasian Energy Security: Russia Needs and Energy Perestroika, Journal of Eurasian Studies, Vol.3, No.3
    • Bahgat, Gawdat (2002), The New Geopolitics of Oil USA, foreign Policy Research Institute
    • Brzezinski, Zbignew, (1994), Premature Partnership, Foreign Affairs, Vol.73, No.
    • Dehghani Firoozabadi, Seyed Jalal (2009), National Sources of Iranian Foreign Policy, Political Quarterly, Vol. 39, No. 3[in Persian].
    • (2009). International Energy Outlook. Available at: www.cia.doegov.
    • International Energy Agency,(2009), Natural Gas Information 2009, Paris 2009,P. 20
    • Kasymov,Shavkat,(2012),Statism in Russia: The Implications for US–Russian Relations, Journal of Eurasian Studies,Vol.3, No.3
    • Kemp,G.(1997),Energy Superbowl: Strategic Politics and the Persian Gulf and Caspian Basin. Washington D.C: Nixon Center for peace and Freedom
    • Klare, Michael T., Rosenthal, Joel H.,(2008), Rising Powers, Shrinking Planet: The New Geopolitics of Energy, New York Henry Holt & Company.
    • Kozhikov, A and Kalieva, D (2012), The Military Political Situation in the Caspian Region, Central Asian Affairs, No 3.
    • Kropatcheva, Elena ,(2012),Russian Foreign Policy in the Realm of European Security Through the Lens of Neoclassical Realism, Journal of Eurasian Studies, Vol. 3,
    • Kubicek, Paul ,(2013), Energy Politics and Geopolitical Competition in the Caspian Basin, Journal of Eurasian Studies, Vol.4
    • Kuksa,V.I.,(2014).The southern seas(Aral, Caspian, Azov and Black)under anthropogenic
    • Laruelle, Marlène and Peyrouse, Sébastie, (2009), The Militarization of the Caspian Sea: Great Games and Small Games over the Caspian Fleets, China and Eurasia Forum Quarterly, Vol.19
    • Lotfian, Saideh(2011), Kazakhstan: Political Developments, Foreign and Security Policies, Tehran, University of Tehran Press[in Persian].
    • Tuathail. Gearoid (1999), Critical Geopolitics, London, Routledge.
    • Tavana, M & Pirdashti, M & Kennedy, D.T ,et.al, (2012), A Hybrid Delphi- SWOT Paradigm for Oil and Gas Pipeline Strategic Planning in Caspian Sea Basin, Energy Policy, Vol.10
    • Taylor, Peter J.,(1998),Political Geography,England, Longman Scientific & Technical
    • R.B.J, (1991), Contentin Sovereignties: Redefining Political community.
    • Zabortseva, Yelena Nikolayevna, (2012),From the “Forgotten Region” to the “Great Game” Region: On the Development of Geopolitics in Central Asia.